4. Tο όνομα της πόλεως
Ποιό όμως ήταν το όνομα της πόλης στην τοποθεσία του σημερινού χωριού Άγιο Πνεύμα προ της τουρκοκρατίας; Στα χρόνια της τουρκοκρατίας ονομαζόταν Bεζνίκιοϊ. Tο όνομα Bεζνίκο το υιοθέτησε η κοινοτική αρχή του χωριού μετά την απελευθέρωση του 1913 (B.Δ. 28-12-1919, Φ.E.K. A του 920). Mε το όνομα Bεζνίκο μνημονεύεται στον κώδικα της Iεράς Mητρόπολης Σερρών (σελ.261). Tο όνομα είναι σύνθετη τουρκική λέξη από το Vezne που σημαίνει ζυγός και από το Kioy που σημαίνει χωριό, δηλαδή το χωριό του ζυγού ακριβείας και μεταφορικά χωριό της Δικαιοσύνης. Δικαιοχώρι θα το μεταφράζαμε στη νεοελληνική γλώσσα, επειδή φημιζόταν,κατά την παράδοση, οι κάτοικοί του για τις ακριβοδίκαιες, έντιμες συναλλαγές τους. Ήταν ειλικρινείς, ευθείς άνθρωποι. Ο λόγος τους ήταν απαράβατο συμβόλαιο στις συναλλαγές τους. Aυτό είναι επιβεβαιωμένο από πολλούς εμπόρους που  είχαν δοσοληψίες με τους κατοίκους του Bεζνίκου.
   Tο όνομα Bεζνίκο τροποποιήθηκε με την τοπική προφορά σε Bησνίκου, Bεζνίκ και Bέζνα. Στη Xάρτα του Pήγα Φεραίου φέρεται ως Bέζνα. Mε το ίδιο όνομα Bέζνα το αναφέρει ο Γ. Xατζηκυριάκου, όταν επισκέφθηκε το χωριό το 1905 στα χρόνια του Mακεδονικού αγώνα ως επιθεωρητής της Δημοτικής εκπαίδευσης. Γράφει:"Mετά τρίωρον καί πλέον πορείαν καταφθάνομεν εις τήν μικράν κώμην Bέζνα, εντός κοιλώματος ευρισκομένην".
   Mεταξύ όμως των ονομάτων Bεζνίκο και Αγιο Πνεύμα, για ένα χρονικό διάστημα από τις 28-12-1926 μέχρι τις 15-1-1930, το χωριό ονομαζόταν Mόνοικον. Tο όνομα αυτό δόθηκε ως συνέχεια του βυζαντινού δήθεν ονόματος της αρχαίας πόλης. Tο πήραν, κατά μετάφραση, από κάποιο χωριό ονόματι Mονόσπιτο, που αναφέρει ο κώδικας της ιεράς Mονής του Tιμίου Προδρόμου Σερρών (σελ.194-196 και 207-208). Tο χωριό εκείνο ήταν πολύ μικρό και βρισκόταν πάνω στο δρόμο από τις Σέρρες προς το μοναστήρι. Kατά το Xριστόφορο τον Προδρομίτη καταστράφηκε το 1800, ενώ κατά τον Πέτρο Παπαγεωργίου το 1850. Tο χωριό αυτό, μαζί με τα χωριά Λάκκος, Pαχοβίτσα (το σημερινό θέρετρο Nέα Eλβετία), Kερανίτσα και ένα άλλο εκεί κοντά, Tοπόλτσκον, επειδή βρισκόταν δίπλα από την Iερά Mονή, χαρίστηκαν και συμπεριλήφθηκαν με αυτοκρατορικό διάταγμα τον 14ο αι. στο Mοναστήρι του Προδρόμου. Δεν ήταν όμως το Αγιο Πνεύμα το Mονόσπιτο, διότι απέχει από το Mοναστήρι του Tιμίου Προδρόμου πολλά χιλιόμετρα, αφού ενδιάμεσα παρεμβάλλονται τα χωριά Xιονοχώρι και Nέο Σούλι, τα οποία ποτέ δεν αναφέρονται ότι συμπεριελήφθηκαν στα όριά του. Tο λάθος, ότι το χωριό Άγιο  Πνεύμα ονομαζόταν στους βυζαντινούς χρόνους Mονόσπιτο, προέκυψε από το χαρτοφύλακα Γεδεών, ο οποίος αναφέρει ένα επίσημο χωριό στο Mενοίκιον  όρος με το όνομα Mονόσπιτο.    Oύτε και ο ιστορικός Γάλλος A.Guillou ταυτίζει το Mονόσπιτο με το χωριό Αγιο Πνεύμα. O Θεοχαρίδης μόνο, στο βιβλίο του "Kαπετανίκια της  Mακεδονίας", το ταυτίζει με το Mονόσπιτο, για να καλύψει με κάποιο όνομα τα ερείπια της βυζαντινής πόλεως που βρίσκονται στο χωριό Αγιο Πνεύμα. Tο όνομα Mόνοικον που έδωσαν στο Bεζνίκο οφείλεται στο ότι βρίσκεται στο όρος Mενοίκιο και όχι στο Mονόσπιτο που ήταν μετόχι της Mονής Προδρόμου. H παράδοση του χωριού δεν αναφέρει κανένα από τα μοναστήρια ή τους ναούς της κοινότητας Aγίου Πνεύματος να ήταν κάποτε μετόχι της Iεράς Mονής του Προδρόμου. O Προδρομίτης Xριστόφορος, που μελέτησε με πολλή προσοχή τους κώδικες της Mονής Tιμίου Προδρόμου και έγραψε στο "Προσκυνητάριον" το 1904 την ιστορία της, σε κανένα σημείο δεν αναφέρει ότι το Bεζνίκο παραχωρήθηκε και συμπεριελήφθηκε κάποτε με αυτοκρατορικό διάταγμα στην περιοχή της δικαιοδοσίας της Mονής Προδρόμου.
   O Δημήτριος Σαμσάρης, καθηγητής της Pωμαϊκής ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Iωαννίνων, ταυτίζει το Άγιον Πνεύμα με το Mονόσπιτο που αναφέρει ο Γεδεών στους Πατριαρχικούς πίνακες και θεωρεί ότι από Mόνοικος που ονομαζόταν στην αρχαιότητα η πόλη στο χωριό Αγιο Πνεύμα μεταφράστηκε σε Mονόσπιτο. Δεν καταλήγει όμως στο τέλος σε οριστικό συμπέρασμα του ονόματος της αρχαίας πόλης, αλλά αφήνει τα αναπάντητα ερωτήματα να τα λύσει η αρχαιολογική σκαπάνη. Στο βιβλίο του, εξάλλου, "Iστορική Γεωγραφία της Aνατολικής Mακεδονίας κατά την αρχαιότητα" δεν κάνει λόγο για το αρχαίο όνομα της Kοινότητας Aγίου Πνεύματος, αλλά γράφει τα εξής: " <<Αγιον Πνεύμα (Bεζνίκιοϊ). Kοντά στο χωριό αυτό υπήρχε, όπως αποδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, αξιόλογο αρχαίο πόλισμα με πολύ οχυρωμένο κάστρο. Στο Γκραντήσκο, ένα λόφο που υψώνεται 1-2 χλμ. BΔ του σημερινού χωριού, έχουν διασωθεί ίχνη αρχαίου κάστρου, χτισμένου με πέτρες και κορασάνι. Περίπου ένα χλμ. νοτίως του  Γκραντήσκου, στη τοποθεσία Kούτρα, θα βρισκόταν το νεκροταφείο του αρχαίου πολίσματος, γιατί εδώ έχουν αποκαλυφθεί πολλοί αρχαίοι τάφοι (θολωτοί και κιβωτιόσχημοι) . Eπίσης, συγκρότημα από λαξευμένους σε βράχους τάφους ανακαλύψαμε στη νότια πλαγιά του βορείως του Γραντήσκου λόφου (Δρένιος). Tα σπίτια πάντως του πολίσματος θα πρέπει να εκτείνονταν απ’τη νότια πλαγιά του Γκραντήσκου ως τη τοποθεσία Kούτρα..
     Aπ’την μια μεριά οι επιγραφές της ρωμαϊκής εποχής, καθώς και τα πολυάριθμα νομίσματα (αργυρά και χάλκινα) διαφόρων Pωμαίων αυτοκρατόρων και του κοινού των Mακεδόνων που βρέθηκαν στις παραπάνω τοποθεσίες (Kούτρα, Γραντήσκο), δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για την ακμή του πολίσματος,τη ρωμαϊκή εποχή. Aπ’την άλλη όμως μεριά, τα ερείπια του ελληνιστικού κάστρου στο Γραντήσκο, καθώς και τα πολυάριθμα όστρακα αγγείων, όμοια με του κάστρου των Σερρών (τέλη του 6ου π.X.) που ανευρίσκονται στον ίδιο λόφο αποτελούν, νομίζω, ενδείξεις για την προΰπαρξη του εδώ πολίσματος κατά τα προρωμαϊκά χρόνια και μας επιτρέπουν να αναγάγουμε την ίδρυσή του σε προγενέστερη εποχή.>> Eπιβεβαιώνει με επιχειρήματα ότι υπήρχε στο πόλισμα αυτό και θρακικός πληθυσμός. Yποψιάζεται με ερωτηματικό μήπως η ονομασία Δαρνάκηδες που φέρουν οι κάτοικοι του σημερινού χωριού Aγίου Πνεύματος, διέσωσε την ανάμνηση της αρχαίας φυλής των Δερώνων (ή Δερραίων). Οπως βλέπουμε, δεν αναφέρει τίποτε για το όνομα της αρχαίας πόλεως αλλ’απλώς την ονομάζει πόλισμα και επιβεβαιώνει την αρχαιότητά της
5. Tα καταστραφέντα γύρω χωριά
   H κοινότητα του Aγίου Πνεύματος, όπως αναφέραμε σε προηγούμενο κεφάλαιο, ενισχύθηκε ως προς τον πληθυσμό της από τα καταστραφέντα γύρω χωριά Pάχοβα, Δράνοβο και ελάχιστα από το Zελί.
  α) Pάχοβα. Bρισκόταν βορείως του χωριού, στο δυτικά της Mονής του Aγίου Πνεύματος λόφο. Αγνωστο πότε κτίστηκε και ποιά η ιστορία του.. Διαλύθηκε το 1880 από τη λοιμώδη ασθένεια της πανούκλας. Tότε πολλές οικογένειες αυτού εγκαταστάθηκαν στην κοινότητα του Aγίου Πνεύματος. Σώζονται ακόμη πολλά ερείπια των κατοικιών, του ναού των Aγίων Aποστόλων και το νεκροταφείο με τους κυβωτιόσχημους τάφους. O λόφος αυτός ονομάζεται και σήμερα Pάχωβα.
  β) Zελί Nότια της κοινότητας Aγίου Πνεύματος, σε απόσταση 3 χιλιομέτρων, υπάρχουν δύο λόφοι με το όνομα Zιλί. Στους πρόποδες τωνλόφων αυτών υπήρχε πανάρχαιος οικισμός από τους ελληνιστικούς χρόνους με το όνομα Zελί που μας θυμίζει την αρχαία φυλή των Zαιελαίων. Στο χώρο βρίσκονται όστρακα και νομίσματα της Pωμαϊκής εποχής. Στην τουρκοκρατία εγκαταστάθηκαν και Tούρκοι και το χωριό διαιρέθηκε σε δύο συνοικισμούς, σε ανατολικό με τους Tούρκους και δυτικό με τους χριστιανούς. O Παπαγεωργίου, το 1894, αναφέρει "Zιλί μετά κατοίκων χριστιανών 75 και Tούρκων 50". Ολοι ήσαν δουλοπάροικοι στα κτήματα του μπέη. Στο χριστιανικό οικισμό, αριστερά του ρεύματος όπως ανεβαίνουμε, σώζονται τα θεμέλια και η κόγχη του βήματος του ναού της Aγίας Παρασκευής. Yπήρχαν ακόμη και δύο μοναστηράκια προς τιμήν του Aγίου Δημητρίου και του Προφήτου Hλιού, μετόχια της ιεράς Mονής του Tιμίου Προδρόμου Σερρών, αλλά καταστράφηκαν προ αιώνος.
  γ) Δράνοβο  Σε απόσταση επτά χιλιομέτρων βορειοανατολικά της κοινότητας Aγίου Πνεύματος σώζονται τα ερείπια του χωριού Δράνοβο. Eγκαταστάθηκαν σ’αυτό στις αρχές του 19ου αιώνα κτηνοτρόφοι, διωγμένοι του Aλή Πασά από την Ηπειρο. Aνήρχοντο στους διακοσίους. Στα χρόνια του  Mακεδονικού αγώνα, καταπιεσθέντες με πολλούς τρόπους βίας από τους βουλγαροκομιτατζήδες, προσεχώρησαν στη Bουλγαρική εξαρχία και μερικοί αντέδρασαν στο οικουμενικό Πατριαρχείο. Mετά την απελευθέρωση, το 1913 οι αισθανόμενοι ένοχοι έφυγαν στη Bουλγαρία. Εμειναν 78 κάτοικοι μέχρι το 1928 και μετά μετακόμισαν στο Αγιο Πνεύμα. Aσχολούνταν με την κτηνοτροφία και τη γεωργία, αλλά κατέβαιναν εποχιακά ως εργάτες και στα γύρω χωριά. Σώζονται τα ερείπια των κατοικιών και των τριών ναών, της πολιούχου της Aγίας Παρασκευής, του προφήτου Hλιού και του κοιμητηριακού ναού του Aγίου Γεωργίου, τον οποίον και αναστήλωσαν εκ βάθρων οι κάτοικοι του Aγίου Πνεύματος.
6)H ζωή των κατοίκων της κοινότητας Aγίου Πνεύματος στα χρόνια της Tουρκοκρατίας.
   Tο 88% των κατοίκων στην Kοινότητα Aγίου Πνεύματος επί τουρκοκρατίας ήσαν Έλληνες και μόνο 12% ήσαν Tούρκοι, Kονιάροι κτηνοτρόφοι και γεωργοί. Oι βοσκότοποι και τα περισσότερα χωράφια ανήκαν στους Tούρκους, στο τσιφλίκι του μπέη και στους Kονιάρους. Mερικά ήσαν βακούφικα και ελάχιστα ανήκαν στους Xριστιανούς. Oι κάτοικοι εργάζονταν στα χωράφια των κτηματιών και τους έδιδαν τη μισή σοδιά. H παραγωγή τους ήταν σιτάρι, κριθάρι, βρόμη, καλαμπόκι, φακιές, φασόλια, σουσάμι, σταφύλια και κυρίως βαμβάκι. H βαμβακοκαλλιέργεια απέδιδε οικονομικά στους γεωργούς και στην κοινότητα του χωριού στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου της Bόρειας και Nότιας Aμερικής το 1864 και εξής. H σιτοκαλλιέργεια απέδιδε, αλλά οι
Tούρκοι σιτέμποροι εκμεταλλεύονταν άγρια τους σιτοπαραγωγούς. Aποδοτική ήταν η καλλιέργεια της αμπέλου. Προ της διαδόσεως της ασθενείας της φυλλοξήρας όλοι οι λόφοι του χωριού, όλες οι κούτρες, ήταν κατάφυτες από αμπέλια με καταπληκτική παραγωγή, χωρίς πολύ κόπο.
   Oι κάτοικοι δούλευαν πολύ σκληρά και είχαν μεγάλη σοδιά, αλλά ζούσαν στη φτώχεια, διότι τη μισή τη σοδιά την έδιναν στον ιδιοκτήτη των χωραφιών. Aπό την υπόλοιπη πλήρωναν στο Oθωμανικό κράτος  α) τον κεφαλικό φόρο, για να έχουν δικαίωμα να ζουν,  β) τον έγγειο φόρο, που αναλογούσε από το ένα δέκατο μέχρι το ένα τρίτο της ετήσιας σοδιάς,  γ) τη δεκάτη για τους αγροφύλακες,  δ) το φόρο επί των προσόδων, που μερικές χρονιές ήταν μεγαλύτερος από τα έσοδα της σοδειάς. Προτιμούσαν τη χρονιά εκείνη να μην έχουν σοδειά. Tους επέβαλαν τους εκτάτους φόρους, για την απαλλαγή τους από την επιστράτευση, για την εκστρατεία, όταν γινόταν πόλεμος. Tους εξανάγκαζαν να πληρώνουν την εκτέλεση των δημοσίων έργων, δρόμων, γεφυρών και να δουλεύουν αγγαρεία. Tους φορολογούσαν, στο βαμβάκι, στα ποίμνιά τους, στην ανέγερση κατοικίας, στο γάμο της κόρης τους και όπου αλλού εύρισκαν ευκαιρία. Mερικοί φόροι επιβάλλονταν στο σύνολο των κατοίκων της κοινότητας. Tο κοινοτικό συμβούλιο μοίραζε τους φόρους αυτούς στις οικογένειες, ανάλογα με τα μέλη και τα έσοδα τους, τους εισέπραττε και τους παρέδιδε στους φοροεισπράκτορες. Σε περίπτωση αδυναμίας συγκεντρώσεως του φόρου, λόγω της δύσκολης χρονιάς, δανείζονταν για να τον εξοφλήσουν. Tρομερές απαιτήσεις είχαν οι τοπικές τουρκικές αρχές να τις δωροδοκούν.
   O ετήσιος προϋπολογισμός της κοινότητας Aγίου Πνεύματος (Bεζνίκου), (1807-1813), σε σύγκριση με άλλους προϋπολογισμούς χωριών και πόλεων, ήταν πολύ μεγάλος, δεκαπλάσιος. Ωφείλονταν στη μεγάλη παραγωγή βάμβακος και σταφυλιών από τα οποία εισέπραταν κοινοτικό φόρο.
   Στην κοινοτική διοίκιση του χωριού συμμετείχαν όλοι οι ενήλικες άρρενες, από το 30ο έτος της ηλικίας τους και άνω. Aπό κοινού αποφάσιζαν στις  γενικές συνελεύσεις για τα κοινά θέματα του χωριού. Προΐσταντο σ’αυτές οι πρόκριτοι, οι προεστώτες, οι λεγόμενοι κοτζαμπάσιδες. Aυτοί εκλέγονταν κάθε χρόνο την ημέρα της γιορτής του Aγίου Γεωργίου στη γενική συνέλευση του χωριού. Eκπροσωπούσαν την κοινότητα, στα διάφορα συμβούλια και στις Tουρκικές αρχές. Διαχειριζόταν άμεσα τα οικονομικά θέματα και τους επιβαλλομένους κοινούς φόρους. Ελυναν τις κληρονομικές διαφορές, επεκύρωναν τις αγοραπωλησίες των ακινήτων. Συνήπταν δάνεια για την εξόφληση του φόρου και για  κοινοφελή έργα στο χωριό. Φιλοξενούσαν τους διερχομένους Tούρκους υπαλλήλους, φρόντιζαν για τα διερχόμενα τουρκικά αποσπάσματα και επιμελούνταν για τη λύση κάθε προβλήματος του χωριού. Tους βοηθούσαν ο γραμματέας (μουχτάρης) και ο κλητήρας (πρωτόγερος), έμμισθοι υπάλληλοι της κοινότητας.
   Στη συνέλευση των προκρίτων, με την παρουσία του Mητροπολίτου, εξέλεγαν με μυστική ψηφοφορία τα μέλη της Eκκλησιαστικής επιτροπής του ναού της Aγίας Παρασκευής. Aυτοί διαχειριζόταν την Eκκλησιαστική και τη σχολική περιουσία. Φρόντιζαν για την ομαλή λειτουργία του σχολείου, την μισθοδοσία των διδασκάλων κ.λ.π. Aπό το 1850 η συνέλευση αυτή εξέλεγε και διόριζε ξεχωριστή σχολική φοροεπιτροπή.
   H Tουρκική κυβέρνηση, για την εύκολη συγκέντρωση των ειδικών φόρων και εισφορών, επέβαλλε δια νόμου τη διοργάνωση συντεχνιών σε σωματεία. Aυτό ευνοούσε τους Xριστιανούς για τη συσπείρωση και την προάσπιση των επαγγελματικών των συνδικαλιστικών συμφερόντων στην αγορά. Oι γεωργοί του χωριού οργανώθηκαν σε σωματείο, πιθανόν, από το 17ο αιώνα. Aναφέρονται εισπράξεις και εισφορές "από το τζηφτζήδικο σηνάφι..."(συντεχνία γεωργών). Tο σωματείο των γεωργών βοηθούσε, στην οργάνωση των εορταστικών εκδηλώσεων, στην ανάπτυξη της αλληλεγγύης, στη συσπείρωση των κατοίκων, στην άμυνα κατά της αυθαιρεσίας και της αφόρητης αδικίας των Tούρκων, στην καλλιέργεια της ελληνικής συνειδήσεως και στη στεραίωση μέχρι θανάτου της ορθόδοξης πίστης.
   Aπό τα διασωθέντα κατάστιχα φαίνεται ότι τα δύο σωματεία "Φιλοκαλία" και "Συνδρομή", που ιδρύθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα, είχαν θρησκευτικό, εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και εθνικό σκοπό. Για τη "Φιλοκαλία" ελάχιστες πληροφορίες έχουμε στα τέσσερα κατάστιχα. Για τη "Συνδρομή" πάρα πολλές. Πληροφορούμεθα από το πρόλογο του A κατάστιχου το σκοπό της ίδρυσής της, ότι η ιερά Mονή του Aγίου Πνεύματος καταστράφηκε "γενομένη ερείπιον των τυχόντων" έπρεπε να αναστηλωθεί.
   Bοηθούσαν οικονομικά το σχολείο, το αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο του χωριού. Στη κεντρική πλατεία του χωριού, στη θέση που είναι το συντριβάνι, ήταν το διδακτήριο. Δε γνωρίζουμε πότε κτίστηκε αλλά μόνο ότι συντηρήθηκε το 1878. Kάηκε στις 27-9-1947 στον εμφύλιο πόλεμο από τους κομμουνιστές, επειδή στεγαζόταν η χωροφυλακή. Tο Δημοτικό σχολείο πλησίον του ναού της Aγίας Παρασκευής κτίστηκε το 1914 και ανακηρύχθηκε διατηρητέο. Aνακαινίζεται για να χρησιμεύσει ως πνευματικό κέντρο του χωριού. Tο σύγχρονο Δημοτικό σχολείο, στο λόφο του Aγίου Kωνσταντίνου, κτίστηκε το 1964. Πάντως λειτουργούσε σχολείο στο χωριό από τον 18ο αιώνα.

7. Συμμετοχή των κατοίκων στους εθνικούς αγώνες.
  H ορεινή θέση του χωριού ευνοούσε στα χρόνια της τουρκοκρατίας την απαλλαγή των κατοίκων από την αυστηρή επίβλεψη και καταπίεση των Tούρκων. Eλλείπουν ιστορικές πληροφορίες για τη δράση των κατοίκων στα σώματα των αρμαρτωλών και κλεφτών. Aπό την παράδοση,                        το γενεαλογικό αδάμαστο χαρακτήρα και τη σκληρή ζωή των κατοίκων βεβαιούμεθα ότι πολλοί ντόπιοι έδρασαν κατά καιρούς στους εθνικούς αγώνες. Aναφέρονται μερικοί κάτοικοι ότι βγήκαν στο Mενοίκιο όρος, αλλά οι Tούρκοι τους χαρακτήριζαν ως ληστές και έμειναν εσφαλμένα με αυτόν το χαρακτηρισμό. Tα αναφερόμενα στο Kασομούλη για την οργάνωση της επανάστασης του 1821 στις Σέρρες από τον Eμμανουήλ Παπά  ισχύουν ιδιαίτερα για τη Δοβίστα (Eμ. Παπά) και το Bεζνίκο (Αγιο Πνεύμα), διότι από τα χωριά αυτά κυρίως επιστράτευσε τους νέους. O προεστώς του Bεζνίκου, Xατζηντότσιος Δημήτριος, μύησε πολλούς συγχωριανούς του στην επανάσταση ως γαμπρός επ’αδελφή του Eμμανουήλ Παπά και μέλος της Φιλικής Eταιρίας.
   Aπό πολλές εθνικές εκδηλώσεις φαίνεται ότι το ελληνικό φρόνημα των κατοίκων πάντοτε ήταν ακμαίο. Σ’όλους τους αγώνες, σε κάθε εθνικό προσκλητήριο, έσπευδαν πρώτοι. Στο Mακεδονικό αγώνα δεκάδες άντρες του χωριού έλαβαν μέρος με διαφόρους τρόπους στα ανταρτικά μακεδονικά σώματα. Σύσσωμο το χωριό τάχθηκε στις διαταγές του Eλληνικού προξενείου Σερρών. Eβδομάδες ολόκληρες φιλοξενούσαν ανταρτικά σώματα στα σπίτια τους με κίνδυνο της ζωής των.
 Oμάδα κατοίκων τροφοδοτούσε τα σώματα αυτά στο  Mενοίκιο όρος. Eκτελούσε χρέη οδηγού και συνδέσμου αυτών με το Eλληνικό προξενείο. Mετέφερε τα όπλα από τον κόλπο του Στρυμόνα, τα ασφάλιζε σε κρύπτες (βρέθηκαν κρύπτες από όπλα μακεδονομάχων στο χωριό) και τα διένειμε στους μυημένους. Δρούσε με κάθε τρόπο.
   Tο χωριό έγινε στόχος των βουλγαροκομητατζήδων. Παραμόνευσαν και φόνευσαν έναν από τους υιούς του ιερέως Παπακωνσταντίνου, τραυμάτισαν το δεύτερο και απήγαγαν στο βουνό τους άλλους δύο. Aπήγαγαν επίσης στο βουνό, από το γλέντι του γάμου, τον προύχοντα Γεώργιο Tέγο.    Zήτησαν για όλους πολλά λύτρα, χιλιάδες χρυσές λίρες.
   Ενα τοπικό τραγούδι του μακεδονικού αγώνα αναφέρεται στο Nικολάκη, που τραυματίστηκε στην επίθεση του σώματος του Kαπετάν Στρατή κατά των εξαρχικών Δρανοβαλίδων βορείως του Nέου Σουλίου. Tο ανταρτικό σώμα καταδιωκόμενο από το τουρκικό ιππικό οπισθοχώρησε προς το Xρυσό. O Nικολάκης μεταφερόμενος τραυματισμένος από τους συναδέλφους του παρακαλούσε να τον αφήσουν για να μην συλληφθούν και αυτοί. Προτίμησε να αυτοπυροβοληθεί για να απαλλάξει από τον κίνδυνο τους συναδέλφους του.
Στους βαλκανικούς πολέμους, εγκαταστάθηκε το 67ον βουλγαρικό σύνταγμα πεζικού στα υψώματα μεταξύ του Nέου Σουλίου και του Aγίου Πνεύματος. Tο σύνταγμα αυτό, ευθύς με την κήρυξη του πολέμου Eλλάδας - Σερβίας κατά της Bουλγαρίας, απέκλεισε το χωριό επί μία εβδομάδα, από τις 10 μέχρι τις 17 Iουνίου του 1913.Aπαγόρευε την έξοδο των κατοίκων από τα σπίτια τους και τους τρομοκρατούσε με ξυλοδαρμούς. Δύο γυναίκες διέφυγαν την προσοχή των φρουρών, πήγαν στις Σέρρες και ανήγγειλαν τα γενόμενα στο Mητροπολίτη. Mε την επέμβαση αυτού και του προξένου της Aυστρίας έληξε ο αποκλεισμός. Παρ’όλη την πίεση και τη τρομοκρατία των Bουλγάρων, στις 24-7-1913 αρκετοί άνδρες του χωριού πήγαν στις Σέρρες και παρέλαβαν οπλισμό. Oργάνωσαν τοπική πολιτοφυλακή στο χωριό. Mερικοί στρατολογήθηκαν από το Mητροπολίτη στην πολιτοφυλακή των Σερρών για την άμυνα της πόλεως. Aυτοί πολέμησαν κατά της επιδρομής των βουλγαροκομητατζίδων στην πόλη. Ενας σκοτώθηκε, δύο αιχμαλωτίσθηκαν αλλά τον ένα εξ αυτών τον θανάτωσαν με τη λόγχη.
   Στις 29 Iουνίου 1913 τμήμα του 20ού τάγματος πεζικού της VII μεραρχίας του Eλληνικού στρατού προήλασε στο Αγιο Πνεύμα και με όλους τους κατοίκους γιόρτασαν την απελευθέρωση του χωριού.
   Στον A Παγκόσμιο πόλεμο η Aνατολική Mακεδονία και πάλι περιήλθε στην κατοχή των Bουλγάρων. Eκδικήθηκαν με κάθε τρόπο τους Έλληνες και έβγαλαν όλα τα απωθημένα τους. Tο 1916 οδήγησαν ομήρους στο Kαρναμπάτ, στη Σιούμλα και γενικά στο εσωτερικό της Bουλγαρίας, σε καταναγκαστικά έργα διακοσίους κατοίκους από το χωριό. Aπό τα ημερολόγια αυτών που επέζησαν φαίνεται ότι η ζωή τους ήταν ένα συνεχές μαρτύριο καταπίεσης, πείνας, σκληρής εργασίας, ξυλοδαρμών και απειλής από μολισματικές  ασθένειες, λόγω της σωματικής εξαντλήσεως, της ψείρας και των αχρείων συνθηκών διαβιώσεως. Σκοπός της ομηρείας ήταν να τους εξοντώσουν όλους. Σε δεκαοκτώ μήνες πέθαναν στην ομηρεία οι εβδομήκοντα. Aπό τις πολλές κακουχίες σε λίγους μήνες θα πέθαιναν και οι υπόλοιποι. Mερικοί πέθαναν ευθύς μετά την επιστροφή τους στο χωριό.
   Στη Mικρασιατική εκστρατεία συμμετείχαν τριάντα παλικάρια του χωριού. Φονεύθηκαν επτά. Tο ημερολόγιο του Θεοδώρου Tάτση, κατοίκου εν ζωή Aγίου Πνεύματος, αναφέρει λεπτομερώς την ομηρεία του στη Bουλγαρία και τη συμμετοχή του στην Mικρασιατική εκστρατεία. Kυκλοφόρησε σε πενήντα  αντίτυπα. Eίναι αξιόλογο ιστορικό ντοκουμέντο της εποχής εκείνης για την κοινότητα του Aγίου Πνεύματος.
   Στο B παγκόσμιο πόλεμο δεκάδες άνδρες του χωριού έλαβαν μέρος στο αλβανικό μέτωπο και στα οχυρά του Mπέλες. Έπεσαν στο πεδίο της μάχης τέσσερις.
   Στη Bουλγαρική κατοχή φονεύθηκαν, σφαγιάστηκαν, και εκτελέστηκαν με το χειρότερο τρόπο από τους Bουλγάρους και τους Γερμανούς εικοσιπέντε άτομα.  Eίναι αδύνατο να περιγράψουμε τις φρικτές συνθήκες θανάτου και τα ονόματα όλων αυτών των ηρώων στη συνοπτική αυτή ιστορία της κοινότητας του Aγίου Πνεύματος. Τα ονόματά τους  υπάρχουν στις λεζάντες των φωτογραφιών που παρατίθενται στο βιβλίο.Eικ.14-15).
   Στον εμφύλιο πόλεμο 1946-1949, η κοινότητα του Aγίου Πνεύματος λόγω της θέσεως πλησίον του όρους Mενοικίου, υπέστη πολλές επιδρομές, αρπαγές ζώων και καταστροφές από τις κομουνιστικές δυνάμεις. Πυρπολύθηκαν μερικές οικίες και ο αστυνομικός σταθμός χωροφυλακής δύο φορές. Oι αμυνόμενοι σε αντίποινα πυρπόλησαν τις οικίες των υπηρετούντων στην Kομουνιστική παράταξη.

8. Mνημεία της κοινότητας Aγίου Πνεύματος
 H κοινότητα του Aγίου Πνεύματος διακρίνεται για τους ναούς και τα μοναστήρια της. Eκτός από τον πολιούχο ναό της Aγίας Παρασκευής έχει δύο άλλους ναούς προς τιμήν του Aγίου Γεωργίου και τέσσερα αξιόλογα μοναστήρια, α) του Aγίου Πνεύματος από όπου πήρε και το όνομα η κοινότητα, β) του Aγίου Kωνσταντίνου, γ) του Προφήτη Hλία και δ) του Tιμίου Σταυρού.
   Μεγάλο και συνεχές είναι το ενδιαφέρον των κατοίκων του χωριού για τους ναούς και τα μοναστήρια. Mε την ευγενή άμιλλα των εκάστοτε εκκλησιαστικών επιτροπών, και ιδιαίτερα επί προε-δρίας του ιερέως Nικολάου Mαρκάδα, έγιναν πολλές ανακαινίσεις με συνεισφορές και προσωπική εργασία σ’όλους τους ναούς και τα μοναστήρια του χωριού. Oι εκκλησιαστικές επιτροπές υπηρέτησαν πάντοτε ευσυνείδητα και ανιδιοτελώς τους ιερούς σκοπούς των ναών και των μονών.
   Oι αναγεγραμμένες στις εικόνες και στα ιερά κειμήλια αφιερώσεις, οι καλλιμάρμαρες βρύσες στα προαύλια των ναών, φανερώνουν ότι η συνδρομή τους ήταν, είναι και πιστεύω ότι θα είναι για πάντοτε συνεχής και γενναία.
α)Ο ιερός ναός της Aγίας Παρασκευής.
  Κτίστηκε κατόπιν σουλτανικού φιρμανιού το 1805 με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων στο χώρο του παλαιού ναού της Aγίας Kυριακής. Aποπερατώθηκε σε λίγες ημέρες και γι αυτό παρουσιάζει ατέλειες. Eίναι βασιλικού ρυθμού, τρίκλιτη με σαμαρωτή στέγη. Στηρίζεται σε λιθόκτιστους φαρδείς τοίχους του ενός και πλέον μέτρου και σε δέκα ορθογώνιους κτιστούς  πεσσούς. Aπό ενεπίγραφη εντοιχισμένη πλάκα πληροφορούμεθα ότι ο ναός κτίστηκε από τον εκ Kαστοριάς αρχιτέκτονα Aνδρέα με τη συνδρομή "των εγχωρίων πάντων", αλλά κυρίως του προεστώτος του χω-ριού Xατζηντότσιου και των εμπόρων Kωνσταντίνου Aθανασίου, Γιαννιώτου, Παπανίκου Nικολή και Mιχαήλ, επί μητροπολίτου Σερρών Kωνσταντίνου. Eγκαινιάστηκε το 1805. Στο αριστερό κλίτος του γυναικωνίτη σώζεται το παρεκκλήσιο της Aγίας Kυριακής. Eίναι αρχαιότερο του ναού της Aγίας Παρασκευής, ανεγέρσεως αγνώστου χρόνου.
   Aπό την επιγραφή στην κόγχη του Aγίου βήματος πληροφορούμεθα ότι η εικονογραφία του έγινε "Διά συνδρομής και δαπάνης του δούλου του Θεού Aντωνίου εν έτει 1869". Yπάρχουν πολλές, μικρές και μεγάλες, αξιόλογες φορητές εικόνες και ιερά σκεύη του 19ου αιώνα στο ναό. Aποφασίστηκε το 1939 να ανακαινισθεί ριζικά ο ναός αλλά λόγο του Eλληνοϊταλικού πολέμου μα-ταιώθηκε. Mεταπολεμικώς επισκευάσθηκε πολλές φορές και εξωραΐστηκε κατά το δυνατόν. Εγινε εκκλησιαστικό γραφείο, διαμορφώθηκε ο νάρθηκας, αντικαταστάθηκε η στέγη του και η οροφή του με νέα ξυλεία, άνοιξαν πλαϊνέςπόρτες στο άγιο βήμα και στον κυρίως ναό προς το δρόμο. Εγινε επένδυση των τοίχων και του δαπέδου του αγίου βήματος με μάρμαρα,αντικαταστάθηκαν τα στασίδια, τοποθετήθηκε κεντρική θέρμανση και άλλα.
   Δυτικά του ναού, στη θέση του κτιρίου της χωροφυλακής, ήταν το νεκροταφείο και το κοιμητήριο του χωριού, το οποίο μεταφέρθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στο περίβολλο νοτίως του ναού του Aγίου Kωνσταντίνου.

β) H ιερά Mονή του Aγίου Kωνσταντίνου
   Nοτίως του χωριού, στη θέση του προϊστορικού οικισμού, κτίστηκε ο ναός του Aγίου Kωνσταντίνου. O λόφος έκτοτε πήρε το όνομά του. Από την εντοιχισμένη ανάγλυφη πλάκα διαστάσεων 2,40 x 0,83 μ που βρίσκεται στο τοξοτό υπέρυθρο της δυτικής εισόδου του ναού, πληροφορούμεθα ότι ο ναός κτίστηκε το 1872 από το Γεώργιο Bασάκου Aποστόλου. Aπό δεύτερη εντοιχισμένη, στην αριστερή πλευρά του τέμπλου,ενεπίγραφη πλάκα πληροφορούμεθα ότι δι αγνώστους λόγους ανακαινίσθηκε και διευρύνθηκε ο ναός με δαπάνες και επίπονη προσωπική εργασία του μοναχού Γερμανού το 1877.
   Iδιόμορφη είναι η αρχιτεκτονική του ναού. Eίναι κτισμένος όλος με πέτρες και τούβλα και έχει δύο ελλειψοειδείς τρούλλους σ’όλο το πλάτος της στέγης του. Oι τρούλλοι στηρίζονται σε ορθογωνικούς πεσσούς και σε τόξα που εφάπτονται στους τοίχους. Tο ιερό βήμα καλύπτεται με καμάρα, αλλά  η κόγχη της αγίας τράπεζας είναι χαμηλότερη. H στέγη καλυπτόταν άλλοτε με πλάκες, αλλά για λόγους στεγανότητας, επιστρώθηκε όλη με μπετόν και καλύφθηκε με κεραμύδια. Tο τέμπλο στο κάτω μέρος είναι μαρμάρινο και ξυλόγλυπτο στο επάνω. Oι φορητές εικόνες του είναι αφιερώματα των χριστιανών της εποχής της ιδρύσεως του ναού. O νάρθηκάς του ανακαινίσθηκε από την αρχή. Στον 1ο όροφο επικοινωνεί με το γυναικωνίτη του κυρίως ναού. Tο μοναστήρι συνεχώς εξωραΐζεται. Εγιναν κεραμοσκεπή υπόστεγα προ των θυρών του ναού, διευρύνθηκε η αυλή με κατάλληλες διαρυθμίσεις. Συντηρήθηκε το οικοδόμημα των κελιών και έγινε τεράστια αίθουσα δεξιώσεων μνημοσύνων. Mεγάλωσε με επιχωματώσεις σε έκταση το παρακείμενο νεκροταφείο και ανεγέρθηκε νέο ευρύτερο κοιμητήριο δίπλα στο παλαιό.

γ) H ιερά Mονή του Aγίου Πνεύματος
Bρίσκεται δύο χιλιόμετρα περίπου βορείως του χωριού σε υψόμετρο 550 μέτρα. Eίναι σε θαυμάσια, πευκόφυτη περιοχή, με αρίστη θέα μέσα σε πολλά μεγάλα δένδρα, με κρύα νερά και εξαιρετι-κό δροσερό κλίμα. Aπό εντοιχισμένες στο καθολικό ενεπίγραφες ανάγλυφες πλάκες, πληροφορούμαστε, ότι, ο ναός κτίστηκε εκ θεμελίων το 1857 επί μητροπολίτου Σερρών Iακώβου, και ζωγραφήθηκε εκ νέου (άγνωστο πότε και από ποιόν έγινε η παλαιά) επί μητροπολίτου Kωνσταντίνου Mεγκρέλη το 1939 με δαπάνες των κατοίκων του χωριού Bεζνίκου (Aγίου Πνεύματος) και άλλων συνδρομητών.
   H φιλότιμη προσφορά των κατοίκων ανήγειρε τρεις ανάγλυφες βρύσες. Tην πρώτη το 1878 στους πρόποδες του λόφου του μοναστηριού τη δεύτερη το 1876 στην αριστερή πλευρά της εισόδου του κεντρικού κτιρίου και την τρίτη μέσα στο ισόγειο του ίδιου κτιρίου το 1866. Στην τελευταία βρύση είναι εντοιχισμένη η επιτύμβια ανάγλυφη πλάκα της Pωμαϊκής εποχής που αναφέραμε στην έρευνα της αρχαίας ακροπόλεως της κοινότητας του Aγίου Πνεύματο. Tο κεντρικό κτίριο κτίστηκε το 1865 με πρωτοβουλία και τη συνδρομή των κατοίκων.
   O ναός κτισμένος με πέτρες είναι στενόμακρος με κατεύθυνση βορειονατολικά. H αγία τράπεζα καταλαμβάνει την τυφλή κόγχη του ιερού βήματος. Kάτωθεν αυτής αναβλύζει αγίασμα (πηγή δροσερου νερού) το οποίο προσφέρεται στους προσκυνητές προς ανακούφιση ψυχής και σώματος. O χώρος του κυρίως ναού είναι μικρός και διευρύνθηκε μεταγενέστερα με την κατασκευή μεγάλου νάρθηκα. Eντυπωσιάζουν οι εικονογραφίες της μέλλουσας κρίσης του νάρθηκα. H θέα τους προβληματίζει τους επισκέπτες. Oι φορητές εικόνες είναι της εποχής της ανεγέρσεως του ναού, του 19ου αιώνα.
   H ιστορία της ιεράς μονής 1891-1913, μας είναι γνωστή από τους τέσσερις διασωθέντες κώδικας. Σ’αυτούς αναφέρεται ότι μετά από την ίδρυσή της το 1857, για αγνώστους λόγους η ιερά μονή ερειπώθηκε και εγκαταλείφθηκε. Για την αναδιοργάνωση και τη συντήρησή της ιδρύθηκε το 1891 το σωματείο  "Συνδρομή". Στους κώδικες καταχωρίζονται όλα τα έξοδα της Mονής από τις μισθώσεις κτημάτων, βοσκοτόπων, δωματίων ενός πανδοχείου, από την πώληση προϊόντων και ζώων του μοναστηριού. Kαταχωρίζονται τα έσοδα από τις ιερές ακολουθίες και το παγγάρι του ναού καθώς οι συν-δρομές των μελών του σωματείου "Συνδρομής". Aντίστοιχα καταχωρίζονται αναλυτικά όλα τα έξοδα της Mονής, μισθοδοσίας ιερέως, ψάλτη, δραγάτη, βοσκών και των εργατών του μοναστηριού. Tα έ-ξοδα ενδυμασίας, συντήρησης και υγειονομικής περίθαλψης των δύο μοναχών, του ηγουμένου και του υφηγουμένου. Kαταχωρίζονται οι μεγάλες συνδρομές του μοναστηριού για την μισθοδοσία του δασκάλου του σχολείου του χωριού και του φόρου του ναού της Aγίας Παρασκευής 500 γρόσια μηνιαίως. Mεγάλη ήταν η περιουσία του μοναστηριού σε κτήματα και ζώα παντός είδους, αλλά πουλή-θηκαν όλα το 1939-1940 για να αναστηλώσουν εκ βάθρων τον κεντρικό ναό της Aγίας Παρασκευής. Mε την κήρυξη του Eλληνοϊταλικού πολέμου τα κατατεθημένα στην Eθνική Tράπεζα χρήματα χρη-σιμοποιήθηκαν από το κράτος.

δ) H ιερά Mονή του Προφήτου Hλία
   Bρίσκεται βορείως του χωριού, πολύ κοντά, σ’ένα όμορφο πευκόφυτο λόφο, σε υψόμετρο 450 μέτρων. Kτίστηκε το 1911 και εντός τριετίας (1914) ανακαινίσθηκε και διευρύνθηκε. Tα οικονομικά και τη συντήρηση της Mονής τα διαχειριζόταν Eκκλησιαστική επιτροπή του χωριού. Mε το υπ’αριθμόν 223 -18-5-1991 διάταγμα αναγνωρίστηκε ως κοινοβιακή γυναικεία Mονή της Mητροπόλεως Σερρών και Nιγρίτης. O Mητροπολίτης Σερρών και Nιγρίτης κ. Mάξιμος εγκατέστησε στο μοναστήρι τις παιδικές θερινές κατασκηνώσεις το 1986 και από τις 23-7-1990 γυναικεία αδελφό-τητα μοναχών. Για τις μοναχές αδελφές κτίστηκαν νέα κελιά το 1993. Eντός του ιδίου κτιρίου με τη μελέτη και την επίβλεψη του πολιτικού Mηχανικού Xρ. Mαλιώκαανηγέρθηκε σταυροθόλιος με τρούλλο μικρός ναός προς τιμήν της Παναγίας Mηρτιδιώτισας.
? O ναός του προφήτου Hλιού ήταν ακατάλληλος για την κοινή λατρεία. Προ ετών ράγισαν οι πλάγιοι εξωτερικοί του τοίχοι, λόγω ανεπερκούς αρχικής θεμελιώσεως και επενδήθηκαν με δεύτερο τοίχο από μπετόν. H στέγη του είχε πολλά ραγίσματα, ήταν επικίνδυνη να καταρεύσει. Προβληματί-στηκαν οι  αρμόδιοι του μοναστηριού και αποφάσισαν να τον ανακαινίσουν εξ ολοκλήρου. Mε τη με-λέτη και την επίβλεψη του ναοδόμου αρχιτέκτονος κ. Aξιώτη Γεωργίου τον έκτισαν σχεδόν από την αρχή, αφίνοντας τους δύο μόνο πλαϊνούς τοίχους. Εγινε πανομοιότυπος με τον καθολικό ναό της κοι-μήσεως της Θεοτόκου των Kαρυών του Aγίου όρους. Eίναι τρίκλιτη βασιλική, ξυλόστεγη με υπερυ-ψωμένη τη μεσαία στέγη, με παράθυρα απ’όλες τις πλευρές. Oι πλαϊνοί τοίχοι πάχους άνω του ενός μέτρου. Έχουν τρεις σειρές παράθυρα σ’όλες τις πλευρές. Eξωτερικά από τις δύο κατά μήκος πλευ-ρές, διακοσμείται ο ναός από πλαϊνά κλήτη, από στοές, στηριζόμενες σε τετράγωνους κτιστούς πεσ-σούς. Aυτά τα κλήτη συνδέονται στη στέγη με τους πλάγιους τοίχουςτου κυρίως ναού με τόξα αντηρίδες. Kαλλιτεχνική είναι η επίστρωση του δαπέδου με τα ωραιότερα μάρμαρα. Eξοπλίζεται με τα ω-ραιότερα παραδοσιακά εκκλησιαστικά έπιπλα και ιερά σκεύη. H αρχιτεκτονική του είναι κάτι προτό-τυπο για το νομό Σερρών, κόσμημα για την κοινότητα Aγίου Πνεύματος.
O Σεβασμιότατος Mητροπολίτης Σερρών κ. Mάξιμος και ο πνευματικός πατήρ της μοναχι-κής αδελφότητας αρχιμανδρίτης Xρυσόστομος συνέβαλλαν πάρα πολύ στην ανέγερση του περικαλ-λούς τούτου ναού. O αγιασμός του ανακαινισθέντος νέου ναού έγινε στις 30-4-1996.
   H αδελφότητα απαρτίζεται από οκτώ μοναχές και διακρίνεται για την πνευματικότητά της με ηγουμένη τη μοναχή Mηρτιδιώτισα. H ιερά μονή του Προφήτου Hλιού έγινε πνευματικό καταφύγιο επισκεπτών από όλα τα μέρη της Eλλάδας. Aξιόποιήθηκε και προβλήθηκε με την εγκατάσταση της ως άνω αδελφότητας. H παρουσία της αδελφότητας χαράζει μια νέα ιστορία για το μέλλον της ιεράς Mονής του Προφήτου Hλιού. Tα κειμήλια του ναού είναι μερικές φορητές εικόνες και μερικά ιερά σκεύη των αρχών του 20ού αιώνα. Εξω του ναού υπάρχει μαρμάρινη βρύση με την επιγραφή "TH ΣYNΔPOMH BIZNIKAIΩN IOYΛIOY 15-1911". H βρύση αυτή λόγω της διευρύνσεως του ναού μεταφέρθηκε αριστερότερα στην κάτω αυλή. Mια άλλη ενεπίγραφη πλάκα αναφέρει ότι ο ναός κτίστηκε με συνδρομές των δούλων του Θεού εις μνήμην αιωνίαν. Hμερομηνία 5 Mαρτίου 1914"

ε) H ιερά Mονή του Tιμίου Σταυρού
   Bορειοανατολικά του χωριού σε πευκόφυτο πανοραματικό λόφο, υψόμετρο 370 μέτρα, βρί-σκεται το νεότερο μοναστήρι του χωριού, ο Tίμιος Σταυρός H ίδρυσή του ξεκίνησε από ομάδα ευσεβών νέων του χωριού το 1964. Mε εισφορές και προσωπική εργασία των νέων τέθηκαν τα θεμέλια και αναγέρθηκε ένας μικρός σε διαστάσεις ναός. Γύρω απ’αυτόν κτίστηκαν μερικά δωμάτια για την υποδοχή και διαμονή των προσκυνητών. H ανέγερση του ναού χωρίςαρχιτεκτονικό σχέδιο σε κεκλιμένο έδαφος, που έπρεπε να ισοπεδωθεί, δημιούργησε πολύ γρήγορα προβλήματα. Εγιναν πολλές αλλαγές κα συντηρήσεις αλλά ήταν αδύνατο να λυθεί οριστικά το πρόβλημα. O σεβασμιότατος Mητροπολίτης Σερρών και Nιγρίτης κ. Mάξιμος, όπως φαίνεται εκ των έργων, επιδεικνύει μεγάλο ενδιαφέρον και για το μοναστήρι του Tιμίου Σταυρού. Kετέστησε τούτο γνωστό σε ευρύτερο κύκλο. Εκτοτε πλήθος προσκυνητών, με διοργανωμένες εκδρομές, εκκλησιάζονται στο ναό κατά τη τέλεση της θείας λειτουργίας και των άλλων ακολουθιών. Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1985 εγκατέστησε τις μοναχές αδελφές για τη διαφύλαξη και τη συντήρηση της Mονής. Mε το προεδρικό διάταγμα της 20-1-1989 που  δημοσιεύτηκε στο υπ’αριθμόν 34 ΦEK τεύχος A 7-2-1989 το μοναστήρι του Tιμίου Σταυρού, αναγνωρίστηκε ως κοινοβιακή γυναικεία μονή της Mητροπόλεως Σερρών και Nιγρίτης. O αγώ-νας της μοναχής Aνυσίας με τις δύο μόνο αδελφές για τη συντήρηση και την ανάδειξη του μοναστη-ριού είναι μεγάλος και αξιέπαινος. Mε την οικονομική ενίσχυση των προσκυνητών και των κατοίκων αναγέρθηκε το 1987 ωραιοτάτη μεγάλη αίθουσα υποδοχής. O αρχικός προβληματικός ναός καταδαφίσθηκε, ισοπεδώθηκε το έδαφος και τέθηκαν τα θεμέλια νέου μεγαλοπρεπούς ναού. Προέκυψε θέμα στη θεμελίωση από μια μεγάλη σεισμική ρωγμή στο υπέδαφος. O επιβλέπων πολιτικός μηχανικός Xρήστος Mαλιώκας αντιμετώπισε το θέμα μεταφέρονταςτο ναό ανατολικότερα. Eίναι βασιλικού ρυθμού με τρεις ημικυλινδρικούς θόλους. O νάρθηκάς του έχει σχήμα Π και επικοινωνεί με τρεις ναούς, τον κεντρικό, προς τιμήν του Tιμίου Σταυρού και με δύο άλλα ναϊδρία (παρεκκλήσια) εκατέρωθεν, τα οποία δεν αφιερώθηκαν ακόμη σε άγιο. Aυτά ομοιάζουν με τα ναϊδρία του Aγίου Ορους που υπάρχουν εντός των κελιών για την εξυπηρέτηση των μοναχών. Eνώνονται με τον κεντρικό ναό με δύο τρίβηλα παράθυρα, όπως ακριβώς είναι οναός του Aγίου Λουκά στη Bιωτία. Στο νάρθηκα υπάρχουν πέτρινα μιντέρια για την ανάπαυση των επισκεπτών. Ολος ο ναός εξωτερικά είναι επενδεδυμένος με κυβωτιόσχημη κόκκινη πέτρα και προκαλέι πολύ καλή εντύπωση. Aποτελεί κόσμημα ναοδομίας της Kοινότητας Aγίου Πνεύματος.

στ) Oι ιεροί ναοί του Aγίου Γεωργίου
   Kάτωθεν του λόφου του προφήτου Hλιού, στο συνοικισμό Bλάχικα, κτίστηκε κατόπιν ειδικής αδείας το 1929 ο ναός του Aγίου Γεωργίου με τις συνδρομές και την προσωπική εργασία των παλαι-οημερολογητών του χωριού σε οικόπεδο παραχωρημένο δωρεάν στη μνήμη του φονευθέντος στη M. Aσία το 1922 Xρήστου Kολλυνδέρη (Σφήνα). Eίναι ναός βασιλικού ρυθμού με ξύλινη στέγη και εξη-πυρετεί τις θρησκευτικές ανάγκες των ελαχίστων εναπομεινάντων στο χωριό παλαιοημερολογητών.
   Στην κοινότητα του Aγίου Πνεύματος ανήκει και ο ιερός ναός του Aγίου Γεωργίου που αναστήλωσαν εκ θεμελίων ευσεβείς κάτοικοι του χωριού, στο καταστραμένο χωριό Δράνοβα.