Από το βιβλίο του Ν. Καρατζένη
"Οι νομάδες κτηνοτρόφοι των Τζουμέρκων"
"Τα τζομπανόσκυλα και τα ζλάπια"
Τα τζιομπανόσκυλα και οι τζιομπαναραίοι τους,
είχαν ένα δικό τους "κώδικα" επικοινωνίας, αυτά έδιναν το μήνυμα για ό,τι
ένιωθαν και ανάλογα με το αλύχτημά τους το αφεντικό τους καταλάβαινε, αν
"σμίστηκαν" ζουλάκι ή άνθρωπο: αραιό αλύχτημα σήμαινε πως το ξηραμένο
ήταν μακριά, συχνό και ασταμάτητο γαύγισμα όταν ο κίνδυνος ήταν κοντά,
αγριεμένο αλύχτημα όταν ζύγωνε άνθρωπος στο γρέκι ή στο κονάκι, χαμηλότονο
γαύγισμα κι επαναλαμβανόμενο στον ίδιο ρυθμό, "κλαφούνισμα", σήμαινε πως
τα σκυλιά κυνηγούσαν αλεπού.
Από μικρά κουταβάκια οι κτηνοτρόφοι φρόντιζαν
για την ανατροφή των σκυλιών τους, τα έδεναν μέσα στα μαντριά με τα αρνιά
τα βράδια για να μεγαλώσουν μαζί, να "δεθούν" με τα πρόβατα.
Οι τζιομπαναραίοι είχαν μια προσεγμένη και
απαραβίαστη σχέση με τα σκυλιά τους. Τα τάιζαν αυτοί και μόνο αυτοί κάθε
πρωί και κάθε βράδυ μέσα στο κοπάδι για να μην υπακούουν σε κανέναν άλλο
και για να μην κακομαθαίνουν, να μην αφήνουν σε καμιά περίπτωση τα
πρόβατα και αναζητούν φαϊ στα κονάκια. Οι γυναίκες ζύμωναν και έψεναν κάθε
δύο-τρεις μέρες "σκυλοψώμι" δηλαδή κουλούρα με πίτουρα.
Χαρακτηριστικά του ελληνικού ποιμενικού σκύλου
Ο ελληνικός ποιμενικός ανήκει στην οικογένεια
των Κυνοειδών (Canidae), υποείδος canis lupus familiaris και κατατάσσετε
στις μολοσοειδείς φυλές σκύλων ποιμενικού τύπου.
Η σωματική διάπλαση του ελληνικού και τα άλλα
χαρακτηριστικά του είναι άριστα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον που ζει και
τη χρησιμότητά του Τα αρσενικά άτομα της φυλής είναι συνήθως πολύ μεγαλύτερα
σε μέγεθος από τα θηλυκά (διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως τα χαρακτηριστικά
του κεφαλιού και στις αναλογίες του σώματος).
Το ύψος του κυμαίνεται από 65 έως 75 εκ. (στο
ακρώμιο). Το σώμα είναι ισχυρό με καλή μυϊκή ανάπτυξη και φαρδιά
ράχη. Το βάρος του είναι ανάλογο του ύψους και του φύλου (40-45 κιλά).
Εχει θώρακα βαθύ και ευρύ. Τα πόδια είναι
μυώδη με ισχυρά οστά, που του επιτρέπουν να κινείται με ευρύ διασκελισμό
και σταθερότητα.
Το κεφάλι του σκύλου είναι ογκώδες. Το πλάτος
του κρανίου είναι ίσο με το μήκος και φτάνει τα 16-17 εκ., ενώ η σχέση
του μήκους και ρύγχους ως προς το μήκος του κρανίου είναι 2:3. Εχει ιδιαίτερα
αναπτυγμένους κυνόδοντες και οι γνάθοι συγκλίνουν σε δάγκωμα ψαλίδας.
Τα αυτιά του εκφύονται στο ύψος των ματιών,
είναι τριγωνικά, μετρίου μεγέθους και κρέμονται στα πλάγια του κεφαλιού.
Ο λαιμός του είναι ισχυρός και φαρδύς.
Η ουρά μπορεί να είναι μακριά ή μέτριου μήκους.
Το τρίχωμά του είναι μικρό με διπλό μανδύα,
για να το προστατεύει από τις ακραίες καιρικές συνθήκες και εμφανίζεται
σε δύο ποικιλίες, κοντότριχο και μακρύτριχο. Τα αρσενικά εμφανίζουν επιπλέον
χαίτη. Το τρίχωμα του ελληνικού ποιμενικού μπορεί να έχει χρώμα λευκό,
μαύρο, καστανόμαυρο ραβδωτό, καστανό και υπόξανθο όταν το τρίχωμα είναι
μονόχρωμο, ενώ συχνότερα είναι ποικιλόχρωμο.
Ο ελληνικός ποιμενικός διαθέτει άριστη όσφρηση,
ακοή και όραση και παρουσιάζει μεγάλη κινητικότητα κατά τη διάρκεια της
νύχτας.
Στις σωματικές ικανότητές του, που είναι συγχρόνως
και μ' όπλο επιβίωσης, αξίζει να προστεθούν η ανθεκτικότητα σε ασθένειες
και δυσμενείς καιρικές συνθήκες και ο λιτοδίαιτος χαρακτήρας του.
Στον ποιμενικό χαρακτήρα του ζώου παρατηρείται η ανεξαρτησία δράσης,
η υψηλή αίσθηση του ζωτικού χώρου, το έντονο αναπτυγμένο ένστικτο προστασίας
στο κοπάδι, η επιθετικότητα προς τα άγρια ζώα, το θάρρος, η πίστη στην
ομάδα και η αφοσίωση στον τσομπάνη.
Η προστατευτική συμπεριφορά του ελληνικού
ποιμενικού σκύλου είναι ενστικτώδες, ωστόσο για το σκοπό αυτό πρέπει να
εκπαιδεύεται από τον κτηνοτρόφο σε νεαρή ακόμα ηλικία. Από τους πρώτους
μήνες της ανάπτυξής του, προσαρμόζεται εύκολα στην καθημερινή διαβίωση
του κοπαδιού, κινείται ελεύθερα χωρίς να ενοχλεί τα ζώα, ενώ σύντομα αναπτύσσει
μαζί τους σχέσεις συμβίωσης και ένστικτο προστασίας.
Κίνδυνοι που απειλούν τη φυλή
Οι σχετικά πρόσφατες κοινωνικές και οικονομικές
ανακατατάξεις στην ελληνική ύπαιθρο προκάλεσαν αλλαγές στη μορφή
της κτηνοτροφίας.
Η εφαρμογή νέων μεθόδων άσκησης της σύγχρονης
κτηνοτροφίας, η μείωση της νομαδικής κτηνοτροφίας και η τάση εκσυγχρονισμού
και βιομηχανοποίησης του κτηνοτροφικού κεφαλαίου,
απομάκρυναν σταδιακά τους κτηνοτρόφους και τους παραδοσιακούς κανόνες
κτηνοτροφίας.
Η εντατικοποίηση της παραγωγής σε ζωοκομικά
προϊόντα έδωσε τα κίνητρα για τη σύσταση μικρότερων κοπαδιών, με μεγαλύτερη
παραγωγικότητα, που εντοπίζονται κοντά σε κατοικημένες ή ακόμη και αστικές
περιοχές μακριά από τις δυσμενείς και ζημιογόνες, για το κτηνοτροφικό κεφάλαιο,
συνθήκες, του ορεινού περιβάλλοντος.
Η σκόπιμη ή τυχαία διασταύρωση των σκύλων
της φυλής ελληνικός ποιμενικός με άλλες φυλές οδήγησε σε ανεξέλεγκτες διασταυρώσεις
που αλλοίωσαν τα χαρακτηριστικά των σκύλων σε πολλές περιοχές απομακρύνοντάς
τα από το παραδοσιακό πρότυπο. Τα ζώα που προήλθαν από επιμιξίες έχασαν
σταδιακά τις ικανότητες που είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική φύλαξη
των κοπαδιών.
Δράσεις αποκατάστασης και επαναδιάδωσης της φυλής
Καθώς ελάχιστα άτομα καθαρόαιμων ελληνικών
ποιμενικών σκύλων έχουν απομείνει στις μέρες μας , κρίνεται
αναγκαία η συστηματική προσπάθεια για τη διατήρηση και την επαναφορά της
φυλής.
Με την πεποίθηση αυτή και στο πλαίσιο της προστασίας και διατήρησης
της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, με την επιστημονική
συμβολή και την αμέριστη βοήθεια του κτηνίατρου Χ. Δρίβα, δραστηριοποιείται
για την αποκατάσταση και την επαναδιάδωση της φυλής, με την εκτροφή και
χορήγηση ελληνικών ποιμενικών σκύλων σε κτηνοτρόφους των περιοχών, όπου
υπάρχει παρουσία αρκούδας και λύκου, ως μέτρο πρόληψης των ζημιών που προκαλούν
τα μεγάλα σαρκοφάγα ζώα στο κτηνοτροφικό κεφάλαιο.
Για την εφαρμογή αυτού του πιλοτικού μέτρου,
δημιουργήθηκε το 1998, εκτροφείο ελληνικών ποιμενικών σκύλων, στο Γιαννακοχώρι
της Νάουσας, με ειδικά διαμορφωμένους χώρους και μόνιμη παρουσία φροντιστών
και κτηνιάτρου, όπου με την ελεγχόμενη αναπαραγωγη από καθαρόαιμους γεννήτορες
διασφαλίζεται η διατήρηση της φυλής. Παράλληλα, τα κουτάβια των ελληνικών
ποιμενικών εκπαιδεύονται ως σκύλοι φύλαξης κοπαδιών πριν τη μεταφορά τους
στις κτηνοτροφικές μονάδες. Το εκτροφείο δημιουργήθηκε και λειτουργεί με
συγχρηματοδότηση του ευρωπαϊκού χρηματοδοτικού μέσου Life-Φύση και μέσω
των προγραμμάτων ΑΡΚΤΟΣ, ΛΥΚΟΣ και ΓΡΑΜΜΟΣ-ΡΟΔΟΠΗ που συντονίζει και υλοποιεί
ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ.
Οι κτηνοτρόφοι των ορεινών περιοχών δείχνουν
μεγάλο ενδιαφέρον, τόσο για την απόκτηση ελληνικού ποιμενικού ως σκύλου
φύλαξης των κοπαδιών τους, όσο και για τη στήριξη των άλλων δράσεων διατήρησης
και επαναφοράς της φυλής.
Δράσεις που υλοποιούνται:
-Η καταγραφή και ταυτοποίηση των ελληνικών ποιμενικών σκύλων στη ζώνη
της υπαίθρου
-Η δημιουργία και στήριξη δικτύου αναπαραγωγικών μονάδων από κτηνοτρόφους
-Η διάδοση και χορήγηση κοπαδιών σε κτηνοτρόφους
-Η συνεργασία με τους κτηνοτρόφους και η στενή παρακολούθηση του μέτρου.