ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΕΡΡΩΝ
|
Η κτίση της πόλης χάνεται μέσα στην αχλύ των μύθων και οι πληροφορίες γι΄αυτήν κατά την αυγή της ιστορίας είναι λίγες και σποραδικές. Γιώργου Καφταντζή. Ιστορικού - Λογοτέχνη
|
 |
Επιδρομές
Στους επόμενους αιώνες, η περιοχή Σερρών υπήρξε
συχνά θέατρο βαρβαρικών επιδρομών και σκληρών συγκρούσεων .
Τις επιδρομές αυτές είναι αδύνατο να τις παρακολουθήσουμε στις τραγικές
τους λεπτομέρειες, εξαιτίας της έλλειψης επαρκών πληροφοριών. Είναι όμως
σχεδόν βέβαιο ότι τόσο οι Γότθοι όσο και τα «δίποδα ζώα», οι Ούνοι, δεν
άφησαν έξω από το αιματηρό τους δρομολόγιο τις Σέρρες. Οι άσχημες αυτές
συνθήκες επέβαλαν την στρατιωτικοποίηση της κρατικής μηχανής, ιδρύονται
τα Θέματα, και οι Σέρρες γίνονται πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνος με έδρα
στρατηγού (τέλη 9ου αιώνα).
Ο ρόλος των Σερρών στην ιστορία του Βυζαντίου
γίνεται τώρα καθοριστικός, εξαιτίας της ακριτικής τους θέσης και οι βυζαντινοί
συγγραφείς την αποκαλούν: «ισχυράν», «μεγίστην», «αναγκαίαν», «πλουσίαν»,
«αρίστην», «μητρόπολιν», «μέγα και θαυμαστόν άστυ», κ.τ.λ.
Το 1204 την κατέλαβαν οι Φράγκοι. Μα το καλοκαίρι
του 1205 ή την άνοιξη του 1206 αναγκάστηκαν να την παραδώσουν
στον Βούλγαρο τσάρο Ιωαννίτζη. Αυτός παρασπόνδησε, έσφαξε τους αξιωματικούς
των Φράγκων, κατέστρεψε συθέμελα την πόλη και έστειλε όλους τους κατοίκους
αιχμαλώτους στη Βουλγαρία.
Για την τύχη των Σερρών μετά την καταστροφή
τους από τον Ιωννίτζη, οι πληροφορίες είναι σπάνιες. Περιήλθαν, πιθανόν,
το 1208 στους Φράγκους και, το 1211 ή 1224, στο δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο.
Αυτός όμως νικήθηκε από τον Βούλγαρο τσάρο Ασέν, στη μάχη της Κλοκοτινίτσας,
το 1230, έτσι οι Σέρρες έπεσαν και πάλι στους Βουλγάρους, που αναγκάστηκαν
όμως να την παραδώσουν χωρίς μάχη το 1245 στον αυτοκράτορα της Νίκαιας
Ιωάννη Βατάτζη.
Ακολούθησε μια ταραγμένη και σκοτεινή περίοδος
δυναστικών συγκρούσεων και εμφυλίων πολέμων, στους οποίους
οι αντιμαχόμενες παρατάξεις κάλεσαν σε βοήθεια Σλάβους και Τούρκους. Η
ολέθρια αυτή τακτική υπήρξε αρχή εθνικών δεινών και προετοίμασε το τέλος
της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Το 1345 οι Σέρρες καταλήφθηκαν από τον κράλη
της Σερβίας Στέφανο Δουσάν. Το σερβικό πριγκιπάτο των Σερρών
που μαρτυρία του είναι ο μεγάλος πύργος της Ακρόπολης, καταλύθηκε μετά
την ήττα των Σέρβων από τους Τούρκους στη μάχη του Τζερνομιάνου το 1371
και η πόλη παραδόθηκε στο βασιλιά της Θεσσαλονίκης Μανουήλ. Μα δεν έμεινε
πολύ καιρό σε χέρια ελληνικά. Οι Τούρκοι, σε μια από τις πρώτες εξορμήσεις
τους, την κατέλαβαν το 1373. Ανάμεσα όμως στα έτη 1379-1383, ο Μανουήλ
επωφελήθηκε από μια εξέγερση των Σερραίων, που εξουδετέρωσαν την τουρκική
φρουρά και έγινε ξανά κύριος της πόλης, μα για ελάχιστο καιρό. Οι
τούρκοι την κατέλαβαν με συνθήκη οριστικά το 1383 και την κράτησαν σκλαβωμένη
530 χρόνια.
Εμπορικό κέντρο
Οι Σέρρες στην περίοδο της τουρκοκρατίας αυξήθηκαν πολεοδομικά
και πλουτίστηκαν με αξιόλογα
οικοδομήματα. Η εύφορη πεδιάδα, που παρήγαγε σιτάρι, ρύζι, καπνό
και προπαντός βαμβάκι, το πλούσια
δάση, η κτηνοτροφία η μελισσοκομία, τα μεταλλεύματα, την ανέδειξαν
σε ένα από τα πρώτα εμπορικά
κέντρα στα Βαλκάνια. Τα σερραϊκά εργαστήρια της υφαντικής και
της χρυσοχοΐας ήταν ξακουστά. Οι
εβδομαδιαίες αγορές των Σερρών και τα ετήσια πανηγύρια συγκέντρωναν
κόσμο από όλη την Ευρώπη.
Μεγάλα καραβάνια έκαμναν τις μεταφορές. Η εμπορική αυτή έξαρση
συνεχίστηκε, ώσπου έγιναν τα
θαλασσινά ταξίδια πιο ασφαλή και όταν λειτούργησε ο σιδηρόδρομος
στη Μακεδονία το 1872.
Ένα
τόσο σημαντικό εμπορικό κέντρο δεν ήταν δυνατόν να μείνει ανεπηρέαστο από
τα ισχυρά ρεύματα του διαφωτισμού που επικρατούσαν τότε στην Ευρώπη. Γι’
αυτό οι Σέρρες αναδείχθηκαν επίσης σε ένα από τα πιο σπουδαία πνευματικό
και εκπαιδευτικά κέντρα της Μακεδονίας , κατά την τελευταία ιδιαίτερα περίοδο
της τουρκοκρατίας. Εδώ ιδρύθηκε το πρώτο σε όλη την υπόδουλη αλλά και την
ελεύθερη Ελλάδα ελληνικό διδασκαλείο και τα περιώνυμα σερραϊκά σχολεία,
στα οποία δίδαξαν μεγάλες προσωπικότητες του γένους, έβγαλαν φωτισμένους
δασκάλους που σκόρπισαν παντού, σε κάθε υπόδουλη ελληνική κοινότητα και
δίδαξαν τα ελληνικά γράμματα, διατηρώντας άσβεστη την αγάπη της ελευθερίας
στους ομογενείς και ακμαίο το εθνικό τους φρόνημα. Στο έργο αυτό της παιδείας
και αφύπνισης, συνήργησαν και πολλοί Σερραίοι ευεργέτες, που τη μνήμη τους
θα πρέπει να συνοδεύει πάντα η ευγνωμοσύνη της πατρίδας.
Οι Σερραίοι όλους τους μαύρους αιώνες της δουλείας, ποτέ δεν
έπαψαν να αγωνίζονται πρώτα να επιβιώσουν, περισώζοντας από τον αφανισμό
τη θρησκεία και τη γλώσσα τους, και ύστερα να αποτινάξουν το ζυγό.
Το 1495 οι Σερραίοι μαζί με τους άλλους Μακεδόνες εξεγέρθηκαν
μόλις πληροφορήθηκαν πως ο Κάρολος
8ος της Γαλλίας ετοιμάζεται να εκστρατεύσει εναντίον της Κωνσταντινούπολης
και τιμωρήθηκαν γι’ αυτό σκληρά.
Το 1571, μετά την ναυμαχία της Ναυπάκτου, μαζί με ολόκληρο τον
Ελληνισμό εξεγέρθηκαν και οι Σερραίοι.
Τριάντα χιλιάδες Μακεδόνες σφάχτηκαν τότε ή πουλήθηκαν δούλοι
στην Κωνσταντινούπολη.
Γενικά η ζωή των Σερραίων στην τουρκοκρατία ήταν γεμάτη αίμα,
δάκρυα και ανασφάλεια. Τραγικές
σκηνές από τη συμβίωση των δύο ετερογενών λαών περιγράφει με
τρόπο θαυμαστό στην περίφημη σερραϊκή
χρονογραφία του ο Σερραίος Παπα-Συνοδινός.
Οι Σέρρες προσέφεραν πολλά και στην Επανάσταση του 1821. Και
ήταν φυσικό σ’ ένα τέτοιο μεγάλο
οικονομικό κέντρο όπως οι Σέρρες οι προεπαναστατικές ζυμώσεις
να είναι πολλές και έντονες.
Λεπτομέρειες για τις προετοιμασίες της επανάστασης στις Σέρρες,
μας δίνει ο μεγάλος Σερραίος ιστορικός
του αγώνα Νίκος Κασομούλης.
Το 1812 μια επιτροπή Σερραίων πήγε στη Βιέννη και παρακάλεσε
το Ναπολέοντα να ελευθερώσει την
Ελλάδα, πράγμα που εκείνος υποσχέθηκε. Την ίδια εποχή δρούσαν
αρκετές ένοπλες επαναστατικές ομάδες
στα σερραϊκά βουνά.
Θρυλική έμεινε και η δράση στην περιφέρεια των Σερρών του Νίκου
Τσάρα, του πιο σημαντικού αγωνιστή
της Μακεδονίας στη προεπαναστατική περίοδο. Οι Σέρρες υπήρξαν
μια από τις πρώτες πόλεις της
Μακεδονίας όπου η Φιλική Εταιρεία ίδρυσε πυρήνα και μύησε στο
μέγα μυστήριο πολλούς εταίρους και τον
μητροπολίτη Χρύσανθο.
Εμμανουήλ Παπάς
Μια μεγάλη μορφή του ’21 είναι χωρίς αμφιβολία και ο Σερραίος
ήρωας Εμμανουήλ Παπάς. Η δράση και η
θυσία στον αγώνα της κολοσσιαίας περιουσίας και της ζωής του
αλλά και της ζωής των αγοριών του (οι
υπόλοιποι της οικογένειας φυλακίστηκαν) συνθέτουν μια από τις
πιο μεγάλες τραγωδίες της εποχής εκείνης,
γεμάτες αίμα, πόνο μα και μεγαλείο.
Η συμβολή των Σερραίων αργότερα, στον Μακεδονικό Αγώνα, ήταν επίσης πολύπλευρη και αποφασιστική.
Το Ελληνικό Προξενείο των Σερρών υπήρξε το κέντρο οργάνωσης και
καθοδήγησης του αγώνα αυτού στην
Ανατολική Μακεδονία. Και οι Σέρρες ανέδειξαν θρυλικούς Μακεδονομάχους,
που έγραψαν λαμπρές σελίδες
με τα κατορθώματά τους, όπως ο Παπα-Πασχάλης, ο Μητρούσης, ο
Ούρδας, ο Παναγιώτου, ο Στρατής
σφράγισαν με το αίμα τους μια εποποιία, που τραγούδησε ο σερραϊκός
λαός με απλά αλλά αθάνατα
τραγούδια.
Δυστυχώς οι Σέρρες, όπως και όλη η Μακεδονία ελευθερώθηκαν έναν
αιώνα περίπου αργότερα απ’ την
υπόλοιπη Ελλάδα.
Κατά τους βαλκανικούς πολέμους η πόλη ήταν στο κέντρο των συγκρούσεων.
Τον Ιούνιο του 1913
βομβαρδίστηκε και πυρπολήθηκε από τους Βουλγάρους και υπέστη
μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές
της ιστορίας της. Μα ήταν ελεύθερη. Και οι Σερραίοι, γυμνοί
και άστεγοι, πάνω στα ερείπια, υπακούοντας
στη μυστική φωνή των ονείρων και του πεπρωμένου, άρχισαν τη
νέα και δύσκολη μα ελπιδοφόρα και
ελεύθερη ζωή τους, δημιουργώντας σιγά σιγά αυτή την ωραία πολιτεία,
που όλοι θαυμάζουν σήμερα.
